Delen:

Nazi-concentratiekamp Auschwitz-Birkenau bij Krakau

Veel reizigers zien het als morele plicht om tijdens een verblijf in Krakau ook nazi-concentratiekamp Auschwitz-Birkenau te bezoeken. Het is uiteraard volledig je eigen keuze, maar weet dat het geen lichte kost is.

Auschwitz is uitgegroeid tot het belangrijkste symbool van de Tweede Wereldoorlog.

Het concentratie-, dwangarbeiders- en vernietigingskamp in en rond de Poolse stad Oświęcim werd vanaf 1940 door de nazi’s uitgebouwd. Er werden ongeveer 1,3 miljoen mensen naartoe gedeporteerd, van wie er ongeveer 1,1 miljoen om het leven werden gebracht. De meeste van hen waren Joden. Het merendeel van de gevangenen werd vergast.

Wil je een indruk krijgen van de krater die de Holocaust geslagen heeft in Polen, overweeg dan ook een bezoek aan POLIN in Warschau, het Museum van de Geschiedenis van de Poolse Joden. Daar is de vaste tentoonstelling gewijd aan het rijke culturele leven van de Joden in Polen gedurende duizend jaar.

Eveneens het bezoeken waard is de levendige Joodse wijk Kazimierz in Krakau met enkele fraaie, oude synagogen.

Auschwitz 1

Auschwitz 1, het oudste gedeelte van het kamp, is nu een museum. Vanaf 1940 gebruikten de nazi’s de bakstenen barakken van een Poolse legerkazerne als gevangenis en vervolgens als concentratiekamp; eerst voor Poolse intellectuelen en zigeuners, daarna voor Russische krijgsgevangenen en vervolgens voor Joden.

In dit gedeelte is de officiële ingang en (na de kassa en de winkel) de bekendste toegangspoort met de cynische tekst Arbeit macht frei. Het terrein is omgeven door wachttorens en prikkeldraad.

Toen het kamp in 1945 werd bevrijd door het Rode Leger, zijn de barakken deels thematisch opgezet en deels in de staat gelaten zoals ze waren. Er zijn ruimtes met stapelbedden, toiletten en douches in originele toestand. Ook is er de beruchte kampgevangenis ‘Blok 11’, met donkere gangen, waar je een blik kunt werpen in de dodencellen.

In een van de barakken staat een maquette van de gaskamers, die behulpzaam is bij het vervolg in Auschwitz 2.

In ‘Blok 10’ is uitleg te vinden over de medische experimenten op kinderen, uitgevoerd door SS-arts Josef Mengele.

Het meest vervreemdende of aangrijpende gedeelte is de barak met grote aantallen schoenen, koffers en andere spullen van de slachtoffers. Ook bevindt zich hier een vitrinekast van circa dertig meter lang, die in zijn geheel is gevuld met het afgeschoren haar van de gevangenen.

Er is ook een Nederlands paviljoen waar aandacht is voor het vooroorlogse Jodendom in Nederland, de vervolging en deportatie. De standaard rondleiding gaat hier niet langs, hoewel je de gids altijd even kunt vragen of dat mogelijk is.

Auschwitz-Birkenau

‘Auschwitz 2’, ofwel Auschwitz-Birkenau, is anders van karakter. De museumsfeer is hier verdwenen.

Het is in feite een veld met ruïnes van barakken en gaskamers, achter de beruchte toegangspoort waar de trein doorheen ging, met de zogenoemde ‘Judenrampe’, het perron waar de gevangenen werden afgeleverd, als definitief eindpunt. Daar staan nu houten treinwagons, zoals die gebruikt werden voor het transport van de gevangenen.

Auschwitz-Birkenau deed vanaf 1942 dienst als het grootste vernietigingskamp van de nazi’s en is met een omtrek van ruim twee bij twee kilometer veel omvangrijker dan Auschwitz 1.

Er moesten volgens de ontwerpen honderdduizend gevangenen in passen, oftewel 750 mensen per barak, en vier in een smal bed. De gebouwen die nog overeind staan zijn toegankelijk, maar binnen is er niets. Die leegte kun je als bezoeker zelf invullen.

Van de gaskamers, waar tegelijkertijd 2500 gevangenen vermoord en vervolgens verbrand konden worden, resteert alleen een hoop puin.

In een poging hun sporen te wissen, bliezen de nazi’s ze op toen de Sovjettroepen naderden. Alleen het zogeheten sauna-complex, waar de gedeporteerden arriveerden en werden gedoucht, is in goede staat behouden.

De Poolse stad Oświęcim

Wat opvalt als je Auschwitz bezoekt: het kamp ligt niet ‘aan het eind van de wereld’.

Oświęcim is een vrij grote stad met een functionerende industrie. Die nijverheid is deels te danken aan het Duitse chemieconcern IG Farben (dat het gifgas Zyklon B produceerde waarmee de gevangenen werden vergast) dat zich in 1940 in het gebied vestigde.

De grondstoffen, de spoorverbindingen en – cynisch genoeg – de werkkracht van Joodse dwangarbeiders waren voldoende aanwezig om synthetisch rubber te fabriceren. Dat laatste was van vitaal belang voor de Duitse gemotoriseerde oorlogsvoering.

Op het hoogtepunt van de oorlog, in juni 1944, waren elfduizend gevangenen in ‘Auschwitz 3’, oftewel Auschwitz-Monowitz, bij IG Farben tewerkgesteld. Daarmee was Auschwitz in essentie een ander kamp dan Treblinka, Belzec en Sobibor, die puur waren opgezet als vernietigingsoorden.

Behalve rond de één miljoen Joden werden in Auschwitz ook tienduizenden niet-Joodse Polen, Roma en Russische krijgsgevangenen omgebracht.

In Auschwitz kwamen 57.000 uit Nederland gedeporteerde mensen aan. Van hen werden er 38.000 direct vergast, de overige 19.000 werden eerst als gevangenen ingeschreven. Van die 19.000 zouden er 900 de oorlog overleven. Op 27 januari 1945 werd het kamp bevrijd.

Tekst en research door Michiel Driebergen

Praktische tips Praktische tips

Hoewel Auschwitz jaarlijks meer dan twee miljoen bezoekers ontvangt en dat aantal ook groeit, slaagt de organisatie van het kamp erin de stroom geïnteresseerden in goede banen te leiden. Een bezoek aan het kamp vergt enige voorbereiding.

Je kunt ook op eigen gelegenheid naar het kamp reizen, om vervolgens te kiezen voor een groepsrondleiding in een taal naar keuze, bijvoorbeeld Engels of Duits.

Als je zeker wilt zijn van deelname aan zo’n tour, schrijf je dan in via de website visit.auschwitz.org. Toegang voor het kamp is gratis, maar voor de gids betaal je 90 złoty, ongeveer 22 euro.

In het hoogseizoen is via dezelfde website ook rondleiding in het Nederlands beschikbaar.

Je kunt er ook voor kiezen zonder gids naar binnen te gaan. Afhankelijk van het seizoen gelden er wel beperkingen voor een individueel bezoek. Zo wordt in sommige maanden van je verwacht dat je vroeg in de ochtend komt of je tocht in ‘Auschwitz 2’ begint, waar de meeste groepen pas in de middag arriveren.

Ook voor bezoeken zonder gids geldt: als je zeker wilt zijn dat je niet voor niets komt, reserveer dan je toegangskaart via de website.

De reis naar Auschwitz is het best te maken vanuit Krakau. Voor veel reizigers hoort een bezoek aan het kamp en aan zoutmijn Wieliczka tot de standaard to-do’s in de omgeving van Krakau.

Vanuit Warschau of Krakau

Vanuit Warschau brengt een sneltrein je in drie uur naar Krakau (kosten tussen de 65 en 150 złoty, omgerekend 15 en 35 euro). Vanaf het centrale busstation in Krakau, gelegen naast het treinstation, ben je per bus in een kleine anderhalf uur in Auschwitz. De rit kost 14 złoty (3,5 euro) voor een enkele reis.

Een gemiddelde tour duurt zes uur. Dan zie je de twee voor bezoekers toegankelijke delen van het kamp, namelijk ‘Auschwitz 1’ en het omvangrijke ‘Auschwitz 2’.

Voor volwassenen is de tocht prima te doen; voor jonge kinderen ligt een bezoek aan Auschwitz niet voor de hand, zowel wat de tijdsduur als de inhoud betreft. Zorg voor goede loopschoenen en gemakkelijke kleren, want het terrein is enorm.

Weet waar je eet Weet waar je eet

Een beschrijving van Auschwitz leent zich nauwelijks voor een uitweiding over culinaire adresjes in de buurt.

Omdat een bezoek intensief is, en fysiek en emotioneel uitputtend, is het verstandig om ruim voor vertrek een goede basis te leggen. Op het terrein van de kampen is eten niet toegestaan, een fles water is wel prima. Bij de ingang van Auschwitz 1 (niet bij Birkenau) is een kantine die warme maaltijden opdient.

Wees je ervan bewust dat een grote rugzak niet mee naar binnen mag, die kun je in de kluisjes achterlaten. Een klein formaat tas mag wel mee.

Delen: