Joodse wijk Kazimierz in Krakau

Over koning Casimir leren Poolse kinderen dat hij bij zijn troonsbestijging in 1333 een land van hout aantrof, maar van steen achterliet toen hij in 1370 overleed.

Het heeft weliswaar iets van grootspraak, maar het feit alleen dat Casimir de bouw van de Krakause universiteit en de stichting van twee zustersteden van Krakau op zijn naam heeft staan, zet de bekende oneliner kracht bij.

Eiland in de Wisła

Bij de stichting in 1335 lag Kazimierz ten opzichte van Krakau anders dan nu.

De twee steden werden namelijk gescheiden door de rivier de Wisła, die zich destijds in twee armen vertakte. Lopend vanuit het centrum naar Kazimierz kruis je halverwege de opvallend brede ulica Dietla, vernoemd naar de ondernemende Józef Dietl, burgemeester van 1866 tot 1874.

In zijn ambitieuze programma voor de stad voorzag hij in de demping van de dode rivierarm. Dat gebeurde weliswaar pas enkele jaren na zijn burgemeesterschap, maar de stad eerde hem als auteur van het project met een eigen straat. De ulica Dietla is dus de oude rivier.

Dat zie je niet alleen aan de straatbreedte. Het spoorviaduct over de Dietlastraat is nog voor de demping gebouwd. Loop er eens langs en kijk naar de natuurstenen pilaarbeschermers. Ze voorkwamen beschadigingen door ijs en wrakhout.

Ooit lag de stad Kazimierz feitelijk op een eiland in de rivier en nog steeds heeft de wijk een eigen karakter, ook al is die in 1792 samen met Kleparz bij Krakau gevoegd.

De stad kreeg muren, een stadhuis en de koning liet twee kerken bouwen, de Corpus Christikerk en de Catharinakerk. De kerken en het voormalige stadhuis staan er nog en van de muren zijn enkele stukken nog te zien, bijvoorbeeld in de Joodse buurt.

Het hart van de Joodse wijk is de ulica Szeroka, letterlijk de Bredestraat. Daar staat tegen de oude stadsmuren de Stara Synagoga, Oude Synagoge, uit de tijd van het vertrek van de Joden uit Krakau. Na een stadsbrand in 1557 ontwierp de Italiaan Matteo Gucci het huidige gebouw. Het is nu een museum.

In de zestiende eeuw kwamen veel buitenlandse Joden naar Krakau. Zo had koningin Bona Sforza een Joodse lijfarts uit haar vaderland, maar die had met Kazimierz weinig van doen. Daar vestigden zich vooral immigranten uit Tsjechië, toen deel uitmakend van het Habsburgse Rijk.

Zij waren zo talrijk dat ze een eigen godshuis bouwden: de Synagoga Wysoka, Hoge Synagoge, aan de ulica Józefa.

De zestiende en de eerste helft van de zeventiende eeuw staan in de annalen als de gouden eeuw van de Poolse Joden. Het indrukwekkende POLIN-museum in Warschau, besteed aan die periode veel aandacht.

Acht synagogen

In Kazimierz verrezen destijds de zeven nog steeds bestaande synagogen, waarvan er enkele nu nog worden gebruikt.

Een daarvan is de Synagoga Remuh, Remuhsynagoge, genoemd naar Moses Isserles, alias Remuh, die haar halverwege de zestiende eeuw heeft gesticht. Isserles was tot zijn dood in 1572 rabbijn, Schriftgeleerde en rector van de Talmoedschool.

Zijn graf ligt achter de synagoge en is niet te missen. De tombe is bezaaid met steentjes en briefjes van pelgrims. Net als het graf van zijn vrouw Golda, uit 1552, is dat van Isserles in de oorlog wonder boven wonder niet vernield.

Er is nog een achtste Krakause synagoge. In de tweede helft van de negentiende eeuw bouwde men de Synagoga Tempel, Tempelsynagoge, voor de liberale Joodse gemeente, die er nog steeds diensten houdt.

Behalve die bijeenkomsten worden er net als in de orthodoxe Izaakasynagoge openbare concerten gehouden.

Eens per jaar bloeit eind juni het Joodse leven in Krakau op tijdens het Festiwal Kultury Żydowskiej, het Festival van de Joodse Cultuur. De ulica Szeroka verandert in een concertterrein voor musici uit de hele wereld. Het kleine, maar aanwezige en zichtbare Joodse leven in Krakau krijgt zo een broodnodige, jaarlijkse impuls.

Beloopbaar

Kazimierz is klein. Het is een korte wandeling van de ulica Szeroka naar plac Wolnica. Sla plac Nowy niet over, daar bevindt zich een kleine markt, waar ook merkwaardige souvenirs te koop zijn.

Plac Nowy oogt, ondanks wat gelikte nieuwbouw, achenebbisj als altijd. Het ronde gebouw in het midden is een vooroorlogs ritueel abattoir (slachthuis) met verkooppunten rondom. Geslacht wordt er niet meer, wel verkocht. Voor de stevige trek neem je een zapiekanka, een pizza-achtig stokbroodje dat lekker vult en weinig kost.

Plac Wolnica

Aan het eigenlijke hoofdplein van Kazimierz ziet het er al een stuk opgeruimder uit. Het is met name het oude stadhuis dat Plac Wolnica siert.

Het heeft weinig gescheeld of het had het lot van het Krakause stadhuis gedeeld – waarvan op de Rynek (Grote Markt) enkel nog de raadhuistoren rest. Toen Kazimierz bij Krakau werd getrokken, verloor het immers zijn functie. Uiteindelijk kwam er in het stadhuis een school en vanaf 1947 vind je er het Volkenkundig Museum.

Als je op het plein staat, kijk dan eens naar het oude pand. Je ziet vooral een gebouw uit de jaren 1875-1876. Alleen het rechterdeel met de toren stamt uit de vijftiende en zestiende eeuw. Het is het deel waar de hoeken over de hele hoogte met natuurstenen zijn geaccentueerd.

En dan nog iets. De andere kant van het gebouw ligt aan de ulica Krakowska, de Krakauerstraat. Een Krakauerstraat in Krakau is nogal vreemd tot je beseft dat die ooit in een andere stad lag.

Die stad had uiteraard een eigen hoofdkerk, de kościół Bożego Ciała, de Corpus Christikerk. Deze grote basiliek stamt uit de eerste eeuwen van Kazimierz.

Twee keer Stanislas

In het mooie, barokke interieur leunt links achterin een barokke boog tegen de muur. Onder de drukke frontons, zuilen en beelden staat een versierde kist met daarin de relieken van Stanislas Kazimierczyk, een vijftiende-eeuwse heilige uit Kazimierz.

Het uiterlijk van de kist is geïnspireerd op die van zijn naamgenoot in de kathedraal. Hij werd al direct na zijn dood vereerd, maar is pas in 2010 heilig verklaard. Net als de afmetingen van de kerk weerspiegelde Stanislas’ cultus het zelfbeeld van de stad. Een sint van eigen bodem doet je status immers goed.

De Stanislas wiens relieken in de kathedraal van Krakau op de Wawelheuvel liggen, kan in Kazimierz niet onbenoemd blijven.

Kerk op de rots

In 1079 werd hij vermoord in de kerk ‘na Skałce’, ‘op het rotsje’. De (alweer) barokke kerk (Krakau is een stad vol barok) die inderdaad op een bescheiden rots staat, is de opvolger van het godshuis dat er al in de elfde eeuw verrees.

Niet alleen Stanislas maakt deze plek belangwekkend. In de jaren zeventig van de negentiende eeuw kwam hier een nationaal pantheon, geïnspireerd op het Romeinse Pantheon, zoals dat ook gebeurde in andere Europese landen. De crypte werd een rustplaats voor Belangrijke Polen, waaronder de geliefde schilder Stanisław Wyspiański.