Paleis van Cultuur en Wetenschap in Warschau
Het kolossale Paleis van Cultuur en Wetenschap, een “cadeautje” van Jozef Stalin, promoveerde tegen wil en dank tot het symbool van Warschau.
Pontificaal neergeplempt midden in het centrum van de hoofdstad kun je (letterlijk) niet zomaar om de wolkenkrabber heen. De kolos staat steevast hoog op to-dolijstjes in de Poolse hoofdstad.
Ondanks al de koninklijke paleizen zijn ‘residentie’, ‘barok’ en ‘koninklijk’ niet de termen die men met Warschau associeert. Je hoort eerder ‘grijs’, ‘beton’ en ‘communistisch’. Veelal vooroordelen, maar die komen wel ergens vandaan.
De mogendheden bepaalden immers dat Polen na de Tweede Wereldoorlog in de invloedssfeer van de Sovjet-Unie zou komen te liggen.
In de praktijk kreeg het land een socialistische staatsinrichting opgelegd en in het kielzog daarvan de sociaal-realistische esthetiek, die een stempel drukte op het naoorlogse, volledig platgebombardeerde Warschau.
Groots en meeslepend
Wederopbouw is per definitie een overheidsaangelegenheid en geen synoniem van ‘gezellig’ en ‘knus’. In Warschau is die bij vlagen zelfs groots en meeslepend. Twee voorbeelden verdienen de aandacht: het Cultuurpaleis en het plac Konstytucji, Grondwetsplein.
Het Paleis van Cultuur en Wetenschap (Pałac Kultury i Nauki, afgekort PkiN) is niet te missen. Met zijn 237 meter hoogte is het sinds de oplevering in 1955 het hoogste gebouw van Polen.
Omdat het een geschenk was van de Sovjet-Unie, heeft het gebouw volgens velen een wrange politieke bijsmaak. Toch promoveerde het tegen wil en dank tot het symbool van Warschau.
Voor de bouw is een vele hectaren groot terrein ontdaan van de hele stedelijke structuur. Alsof je een rechthoekige hap uit de stad neemt en er een leeg tegeltje voor terug plaatst. Zo werd de loop van meerdere straten onderbroken en verdween er een zelfs helemaal van de kaart.
Panoramaterras
Dat kun je zien vanaf het panoramaterras op de dertigste verdieping van het Cultuurpaleis.
Neem de ulica Złota, letterlijk de Goudenstraat. (Op het geïllustreerde kaartje is de straat ook aangegeven.)
Ben je op het uitkijkterras van het Cultuurpaleis, ga dan aan de kant van de nieuwe hoogste wolkenkrabbers staan, precies in het midden van het terras. De weg die in een hoek van 90 graden op het gebouw staat, is de ulica Złota.
Aan de rechterzijde van de straat stond trouwens de muur van het getto. Een klein stuk ervan staat er nog, maar van boven is dat niet te zien.
Steek nu door naar de andere kant van het panoramaterras. Dat kan normaal gesproken binnendoor. Welke straat staat, exact in het midden, recht op de toren van het Cultuurpaleis? Juist, het andere stukje ulica Złota.
Een geschenk
Het idee voor een geschenk aan het bevriende Polen kwam in 1951 van Stalin zelf. Slechts een jaar later begon de bouw. De Sovjet-Unie droeg alle kosten en exporteerde de meeste benodigde materialen naar Warschau. De Poolse zijde bereidde alleen de bouwplaats voor.
Van de 160 panden die op de beoogde bouwplaats stonden, was de helft in de oorlog onherstelbaar beschadigd. Slechts dertig waren in goede staat. De rest was beschadigd maar bewoonbaar, wat volgens naoorlogse maatstaven goed genoeg was.
Vadertje Stalin
Op 5 maart 1953 hoorde de wereld dat Jozef Stalin was overleden. Twee dagen daarna nam de Poolse overheid het besluit om het Cultuurpaleis naar hem te vernoemen. In de staatshysterie kreeg zelfs de Zuid-Poolse stad Katowice een nieuwe naam: Stalinogród.
Drie jaar later, Nikita Chroesjtsjov was inmiddels aan de macht, werden beide vernoemingen weer ingetrokken.
Het kolossale Stalinbeeld voor het gebouw bleef in de ontwerpfase steken.
Wel staat voor het Cultuurpaleis nog steeds de tribune waar ooit partijbonzen de 1-meiparades afnamen. Plompverloren domineert ze nu een parkeerplaats. Ook het adres van het Paleis voor Cultuur en Wetenschap, Plac Defilad 1, herinnert aan de socialistische défilés die hier plaatsvonden.
New York, Moskou, Warschau
De Russische architect Lev Roednev tekende voor het ontwerp en baseerde zich daarbij op een drietal voorbeelden.
De gelijkenis met de ‘Zeven Zusters’ uit Moskou ligt het meest voor de hand. De zusters zijn zeven bombastische wolkenkrabbers uit de jaren 1930, waaronder de Staatsuniversiteit van dezelfde Roednev. De mode voor hoogbouw waaide naar Moskou over vanuit de Verenigde Staten waar in de jaren 1920 en 1930 tal van art-decokantoren verrezen.
Zet het Empire State Building naast het Paleis van Cultuur en Wetenschap en je ziet dat het verre verwanten zijn.
De Warschause wolkenkrabber heeft daarnaast ook Pools DNA. Roednev reisde door Polen en verwerkte lokale elementen in zijn gebouw. Dat is bijvoorbeeld te zien aan de attiek, de verhoging op het dak van de lagere delen, zoals boven de hoofdingang. Deze versiering is geïnspireerd op de dakdecoratie van de Krakause Lakenhal.
Controverse
Het gebouw is zoals gezegd nog steeds controversieel en dat merk je aan de directe omgeving. Kijk eens naar de hoogbouw die er ongehinderd door stedenbouwkundige overpeinzing is neergezet.
Na de val van het socialisme in Polen, in 1989, waren er verschillende plannen voor het Cultuurpaleis: variërend van het verlenen van monumentenstatus, tot het geheel onttrekken aan het oog of zelfs volledige afbraak.
Dat tweede is halfslachtig gelukt. Dat eerste volledig: sinds 2007 mag je het Paleis van Cultuur en Wetenschap officieel monument noemen.
Praktische tips
Praktische tipsBij aankomst in Warschau verwelkomt de kolos je als eerste.
Aan de voet van het gebouw bevinden zich het Centraal Station en het metrostation. Op de enorme parkeerruimte rondom de wolkenkrabber is het een komen en gaan van bussen. Ingeklemd tussen Warschau Centraal en het Cultuurpaleis ligt een megamall (Złote Tarasy, ‘Gouden Terrassen’), waar je er meerdere van hebt in de hoofdstad.
Je kunt het Cultuurpaleis bezoeken, maar niet alles is toegankelijk, want in de kantoren wordt gewoon gewerkt.
Boek via pkin.pl een rondleiding door de zalen. Je komt dan in de congreszaal waar op partijdagen de Poolse Verenigde Arbeiderspartij (PZPR) bijeenkwam en waar zij zich in december 1989 ophief.
Makkelijker is het om op het panoramaterras op de dertigste verdieping te komen, waarvandaan je onmiskenbaar het beste uitzicht over Warschau hebt. Kaarten voor het terras kun je zowel online als ter plaatse kopen.
Wandel ook ‘s avonds eens langs het Cultuurpaleis, wanneer de kolos fraai verlicht wordt in verschillende kleuren. (Paleis van Cultuur en Wetenschap: plac Defilad 1, Warschau)
Weet waar je eet
Weet waar je eetAan ruimte is binnen geen gebrek, aan cafés en restaurants (negen in totaal) evenmin.
Cafe Kulturalna
Hoewel het eten en de bediening van wisselende kwaliteit zijn, is het een goed idee om langs Kulturalna te gaan, het café op de begane grond. Je waant je er te midden van het massieve hout, de art-deco kroonluchters en de overdaad aan marmer een partijbaas in de socialistische tijd.
Je kunt ook buiten, een beetje in een hoek verscholen, heerlijk zitten, waarbij je uitzicht hebt op het Centraal Station en het Marriott hotel. Gooi je je hoofd achterover, dan kijk je langs het Cultuurpaleis omhoog.
In de omgeving is veel keuze qua eten en drinken. We geven twee leuke adresjes.
Bulke przez Bibulke
Op tien minuten lopen richting de Koninklijke Route ligt het knusse Bułkę przez Bibułkę. Bij het onder locals populaire ontbijtrestaurant, dat als slogan ‘Breakfast & Prosecco’ heeft, ontbijt je als een vorst(in) in een sfeervol en schattig decor. Maar eigenlijk zijn de gerechten op elk moment van de dag lekker.
Je eet er onder meer pannenkoeken, bagels en salades. De taarten zijn overheerlijk. Probeer eens de sernik, Poolse cheesecake. De koffie en cappuccino zijn goed. Een glaasje prosecco heb je voor 5 złoty, ongeveer 1 euro. Er staat soms een flinke rij, maar we beloven je: het is het wachten meer dan waard. Geschikt voor vegans. Ook geschikt om met kinderen heen te gaan. (Bułkę przez Bibułkę: Zgoda 3, Warschau)
Mala Gruzja
Voor een diner ga je naar Mała Gruzja (Klein Georgië). De kleine zaak bevindt zich op enkele minuten lopen ten zuiden van het Cultuurpaleis, verscholen achter het statige Hotel Polonia Palace.
In Warschau bevinden zich, als hoofdstad van Polen een brug tussen West en Oost, een aantal Georgische restaurants.
De Georgische keuken laat zich vanwege de culinaire invloed van omringende landen moeilijk omschrijven, maar staat garant voor een smaakexplosie. Walnoten, granaatappelpitjes en gevuld deeg zijn onderdeel van veel schotels.
Probeer de heerlijke Georgische wijn en fruitige frisdrank. De attente bediening is sympathiek. Het lokaal is piepklein: reserveren is verstandig. Weet dat je een trap omlaag moet nemen. (Mała Gruzja: Nowogrodzka 40, Warschau)