Koninklijke Route in Warschau

De meest voor de hand liggende entree naar de Oude Stad is het plein voor het Koninklijk Paleis, daar waar ooit de Krakausepoort stond. De poort is weg, maar de straat Krakowskie Przedmieście, Krakause Voorstad, is er nog.

Ze is het begin van de Trakt Królewski, de Koninklijke Route, die van noord naar zuid loopt, van het paleis tot voorbij het parlement.

In deze straat, of de directe nabijheid ervan, struikel je bijna over de bezienswaardigheden: onder meer het presidentieel paleis, de Universiteit van Warschau en de Heilig Kruiskerk, waar Frédéric Chopins hart in een pilaar is gemetseld.

Presidentieel paleis

We beginnen met het presidentieel paleis.

Het ligt wat verder van de straat, wat voor de broodnodige rust van het staatshoofd niet nadelig is: er wordt bijna dagelijks voor zijn huis geprotesteerd dat het een lieve lust is.

De voorkant van het gebouw is eigenlijk niet eens het belangrijkst, de achterkant ervan domineerde ooit de tuinen die daar op de helling waren aangeplant. Zij strekten zich tot aan de rivier de Wisła, waar een privésteiger stond.

De initiatiefnemer voor het gebouw was de succesvolle generaal en politicus Stanislas Koniecpolski, die zich vanaf 1637 zelfs prins mocht noemen. Hij wist het familiefortuin en de landerijen in het oosten van Polen te vermeerderen en kon het zich veroorloven om hofarchitect Constantino Tencalla een barok stadspaleis te laten ontwerpen.

Barok is het niet meer.

In de jaren 1818-1819, Polen was inmiddels opgedeeld, kreeg het gebouw zijn huidige, neoclassicistische uiterlijk, toen de Russische stadhouder erin trok. Tot op vandaag heeft menig Warschauer het over het ‘stadhouderlijk paleis’, al wonen hier sinds 1994 de meeste presidenten.

Uitzonderlijk genoeg is het gebouw in de oorlog niet beschadigd, wat dan weer niet geldt voor het ruiterstandbeeld dat ervoor staat. De ruiter is prins Józef Poniatowski, een van de leiders van de mislukte opstand tegen de Russen in 1794.

Het beeld van de Poolse vrijheidsstrijder is in 1826 in Rome gemaakt door de Deense beroemdheid Bertel Thorvaldsen, van wie er ook werk in de kathedraal staat. De Duitse bezetters bliezen het in december 1944 op. Het Thorvaldsenmuseum in Kopenhagen bezat gelukkig nog de originele gieting. Denemarken schonk een nieuwe versie aan Polen en sinds 1965 staat het op de huidige plek.

De uit elkaar gereten overblijfselen van het vooroorlogse beeld liggen in de tuin van het Museum van de Opstand van Warschau.

In het, in die tijd nog, stadhouderlijk paleis gaf Fryderyk (verfranst: Frédéric) Chopin zijn eerste publieke concert. Hij was acht jaar oud. Chopin en Warschau zijn sterk met elkaar verbonden en je hoeft niet ver te lopen om dat te zien.

Het hart van Chopin

Enkele honderden meters voorbij het presidentieel paleis staat de Heilig Kruiskerk. Je herkent het aan een enorm beeld van Christus die het kruis torst. In die kerk is Chopins hart bijgezet, uit Frankrijk het opgedeelde Polen binnengesmokkeld door zijn oudste zus Ludwika.

Het was de wens van de componist, die altijd een potje met Poolse aarde met zich meedroeg, dat zijn hart, zijn wezen, in Polen zou rusten.

Kijk na binnenkomst links. Uit een massieve zuil zijn een buste en een gedenkplaat, met het opschrift dat daarachter het hart ligt, gehouwen. Het hart is zelf niet zichtbaar, de urn is in de zuil gemetseld. Steevast staat er een boeketje bloemen voor.

De rest van Chopin ligt begraven op Père Lachaise in Parijs, in het gezelschap van onder meer Oscar Wilde, Jim Morisson en Karel Appel.

Het godshuis staat er al ruim vijfhonderd jaar, en in de huidige stijl sinds de jaren 1679-1696. Eigenlijk heeft het twee niveaus. De deur onder het Christusbeeld leidt naar de onderkerk, maar die is vrijwel altijd dicht.

Let eens op de drie stukken straatmeubilair voor de kerk. Ten eerste het kleine, zwarte bankje waar er in Warschau vijftien van zijn, op plekken die iets met Chopin van doen hebben. Als je op het knopje drukt, hoor je een stukje compositie, niet eens van blikkerige kwaliteit.

Aan de overkant van de straat staat een glazen kubus op zijn kant, net als de muziekbankjes één uit een serie. Daarop een foto van het schilderij dat Eduardo Bellotto van deze plek maakte.

Ook van de Heilig Kruiskerk stond in 1945 alleen nog een ruïne, en Bellotto’s schilderij leverde bij de herbouw, evenals bij die van het Koninklijk Paleis, broodnodige kennis over architectonische details.

Beeld van Copernicus

Tot slot staat tegenover de kerk het beeld van Nicolaus Copernicus. Kopernik, zoals hij in het Pools heet, was een Duitstalige wetenschapper uit Thorn, Toruń.

(Studentenstad Toruń ligt aan de Wisła, tussen Warschau en Gdańsk in. De fraaie binnenstad staat op de UNESCO-werelderfgoedlijst.)

Copernicus leefde van 1473 tot 1543, in de tijd dat Thorn zich bij het koninkrijk Polen had aangesloten. In Polen geldt hij dan ook als Pool, hoewel niet duidelijk is in hoeverre hij het Pools beheerste. Het beeld is van Bertel Thorvaldsen, dezelfde die het ruiterstandbeeld van prins Poniatowski heeft ontworpen.

Werp ook eens een blik op het plaveisel rondom het standbeeld. Daar zie je waarom hij voor de wetenschap zo belangrijk is. Hij ontdekte dat de planeten, inclusief de aarde, om de zon heen draaien en de aarde om haar eigen as. Hun loop is met straatstenen in de stoep gelegd.

Het gebouw achter Copernicus is van de Wetenschappelijke Sociëteit van Warschau. Het verrees op de plek waar tot 1818 de kerk stond waar Tylman van Gameren, architect aan het Poolse hof, zijn laatste rustplaats vond.

De sociëteit is niet de enige wetenschappelijke instelling aan de Krakowskie Przedmieście.

Universiteit van Warschau

Een stukje terug richting de Oude Stad bevindt zich de hoofdvestiging van de universiteit die in 1816 het licht zag. De gebouwen – oorspronkelijk particuliere stadspaleizen – aan weerszijden van de monumentale poort kreeg het instituut pas later in bezit. De Universiteit van Warschau staat tegenwoordig te boek als de beste van het land. Loop gerust het groene, lommerrijke terrein op, je kunt er met name in de warme maanden fijn kuieren.

Op een paar minuten lopen van de universiteit, heuvel af richting de rivier, ligt de Biblioteka UW, de Universiteitsbibliotheek.

Dit is het domein van studenten en dat merk je. In de straatjes heerst een gemoedelijke sfeer, er zijn veel cafeetjes en terrassen. Een prima plek om betaalbaar een hapje te eten.

Nowy Świat

We gaan terug naar de Krakowskie Przedmieście. Het verlengde daarvan heet Nowy Świat, letterlijk Nieuwe Wereld. Het is er goed flaneren. De straat is verkeersluw en er liggen restaurants, cafés en chique winkels aan.

Een aanrader is patisserie Blikle met zijn berlinerbollen op nummer 33. Tussen al dat moois houdt op nummer 39 een bar mleczny, een melkbar, moedig stand. Deze gaarkeuken uit de socialistische tijd is een steeds vreemdere eend in de bijt van juweliers en dure confectie.

De Nowy Świat kruist een flink aantal leuke zijstraatjes. De ulica Chmielna bijvoorbeeld is een van onze favorieten. Als je die straat vanaf de Nowy Świat inslaat, kun je helemaal ‘binnendoor’ lopen tot aan het Paleis van Cultuur en Wetenschap. Het is voetgangersgebied met een overvloed aan leuke zaakjes en cafés.

Een ander straatje kent een lange geschiedenis. In de achttiende eeuw waren er in Warschau 26 zogenaamde ‘jurydyka’s’: een jurydyka was een zelfstandige privéwijk gesticht door een adellijke familie. Aan de Nowy Świat lagen er twee en de straatnamen herinneren er nog aan.

Neem de ‘jurydyka Ordynacka’, ooit gelegen aan wat nu de ulica Ordynacka is.

Stad in een stad

Een ‘ordynacja’ was de Poolse variant op een fideï-commis: een gewiekste uitvinding waarmee adellijk bezit in een familie bleef en zij in de praktijk, als een soort pandjesbaas, over een groot grondgebied kon regeren. Jan Zamoyski vestigde in 1589 in Zuidoost-Polen de tweede ordynacja van het land – nadat hij negen jaar eerder het schitterende Zamość had gesticht, een stad ontworpen volledig naar Italiaans renaissance-ideaal.

In 1739 riep het toenmalige hoofd van de machtige familie Zamoyski in Warschau een jurydyka in het leven.

Het stadhuis stond aan de Nowy Świat en de familie bewoonde een stadspaleis aan het einde van de ulica Ordynacka, waarin nu het Chopin-museum gevestigd is. De adellijke clan is nog altijd springlevend. Een van de telgen van het geslacht is de beroemde Britse historicus Adam Zamoyski, die veel gepubliceerd heeft over Polen en Napoleon Bonaparte.

Łazienki park en Wilanówpaleis

Verder langs de route ligt het uitgestrekte Łazienki park, waaraan het Ujazdówkasteel grenst, schilderachtig gelegen op een hoge heuvel, en waarin sinds 1981 het Museum voor Hedendaagse Kunst huist.

De Koninklijke Route eindigt bij het okergele Wilanówpaleis, ooit het buitenverblijf van de koning.

Wilanów wordt het Poolse Versailles genoemd, maar is een stuk minder megalomaan dan de voormalige residentie van de Franse vorsten.